Obrona cywilna - stan aktualny

1. Konwencje genewskie

W dziedzinie obrony cywilnej obowiązują nas ratyfikowane dokumenty międzynarodowe. Szczegółowy katalog zadań obrony cywilnej zawiera pierwszy Protokół Dodatkowy do konwencji genewskich z 12 sierpnia 1949 r., dotyczący ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych, sporządzony w Genewie 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1994 r., nr 41, poz. 175), który Rzeczypospolita Polska przyjęła 19 września 1991 r.

W rozumieniu protokołu określenie „obrona cywilna” oznacza wypełnianie wszystkich lub niektórych z wymienionych niżej zadań humanitarnych, mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania:

służba ostrzegawcza,

ewakuacja,

przygotowanie i organizowanie schronów,

obsługa środków zaciemniania,

ratownictwo,

służby medyczne, włączając w to służby medyczne oraz opiekę religijną,

walka z pożarami,

wykrywanie i oznaczanie niebezpiecznych stref,

odkażanie i inne podobne działania ochronne,

zapewnianie doraźnych pomieszczeń i zaopatrzenia,

doraźna pomoc w celu przywrócenia i utrzymania porządku w strefach dotkniętych klęskami,

doraźne przywrócenie działania niezbędnych służb użyteczności publicznej,

doraźne grzebanie zmarłych,

pomoc w ratowaniu dóbr niezbędnych do przetrwania,

dodatkowe rodzaje działalności niezbędne do wypełnienia któregoś z zadań wyżej wymienionych, w tym planowanie i prace organizacyjne.

2. Cel obrony cywilnej

Obrona cywilna ma na celu:

ochronę ludności, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej i zabytków,

ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny; współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków;

Obowiązki obywateli w zakresie obrony cywilnej polegają na:

służbie w OC,

edukacji dla bezpieczeństwa,

szkoleniu w zakresie powszechnej samoobrony ludności,

wykonywaniu innych zadań przewidzianych w ustawie.

3. Formacje obrony cywilnej

Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do wykonywania zadań obrony cywilnej są formacje obrony cywilnej. Formacje tworzą w drodze rozporządzenia ministrowie, a wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast) - w drodze zarządzenia uwzględniając w szczególności:

skalę występujących zagrożeń,

rodzaj formacji i przeznaczenie,

stan osobowy i organizację wewnętrzną.

Formacje obrony cywilnej mogą tworzyć także pracodawcy.

4. Struktura organizacyjna

Centralnym organem administracji rządowej w sprawach obrony cywilnej jest Komendant Państwowej Straży Pożarnej - Szef Obrony Cywilnej Kraju. Powołuje go premier na wniosek ministra właściwego ds. wewnętrznych. Szef OCK podlega temuż ministrowi.

Do zakresu działania Szefa Obrony Cywilnej Kraju należy:

przygotowanie projektów i zasad działania obrony cywilnej,

ustalanie ogólnych zasad realizacji zadań obrony cywilnej,

koordynowanie określonych przedsięwzięć i sprawowanie kontroli realizacji zadań obrony cywilnej przez organy administracji rządowej i organy samorządu terytorialnego,

sprawowanie nadzoru nad odbywaniem zasadniczej służby w obronie cywilnej.

Szef Obrony Cywilnej Kraju w sprawach wchodzących w zakres działania wydaje zarządzenia, wytyczne, instrukcje i regulaminy. Terenowymi organami obrony cywilnej są wojewodowie, starostowie, wójtowie lub burmistrzowie (prezydenci miast). Do zakresu działania szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin należy kierowanie i koordynowanie przygotowań i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej przez instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne oraz organizacje społeczne działające na ich terenie.

Szefowie obrony cywilnej ustalają zadania i kontrolują ich realizację oraz koordynują i kierują działalnością w zakresie przygotowania i realizacji przedsięwzięć obrony cywilnej:

Szef Obrony Cywilnej Kraju - szefów obrony cywilnej województw,

szef obrony cywilnej województwa - szefów obrony cywilnej powiatów,

szef obrony cywilnej powiatu - szefów obrony cywilnej gmin,

szef obrony cywilnej gminy - szefów obrony cywilnej w instytucjach, u przedsiębiorców, w społecznych organizacjach ratowniczych i w innych jednostkach organizacyjnych działających na  obszarze gminy.

5. Oczekiwany kierunek zmian w zakresie obrony cywilnej i ochrony ludności

Przepisy nie określają jednoznacznie zadań ochrony ludności realizowanych w czasie pokoju, ograniczając się wyłącznie do zadań obejmujących działalność planistyczną, organizacyjną, szkoleniową i upowszechniającą wiedzę na temat problematyki obrony cywilnej.  W ostatnich latach wiele aktów prawnych obrony cywilnej przestało obowiązywać, a w ich miejsce nie zostały przyjęte nowe regulacje. Brak regulacji prawnej ogranicza możliwość realizacji zadań w zakresie obrony cywilnej. Podjęte przed kilku laty, prace nad projektem ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej, która miała uporządkować kompetencje oraz zadania wszystkich organów administracji publicznej, instytucji publicznych, a także innych podmiotów zobowiązanych do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności, zarówno w czasie pokoju jak i wojny. Państwo winno zagwarantować swoim obywatelom ochronę życia i mieszkania, w każdym czasie i w każdej sytuacji.

Społeczeństwo ma nienaruszalne, konstytucyjne prawo do ochrony przed katastrofalnymi zagrożeniami przemysłowymi, klęskami żywiołowymi i skutkami działań zbrojnych. Obowiązkiem wszystkich organów administracji samorządowej i rządowej oraz podmiotów gospodarczych jest wypełnienie tych gwarancji, zarówno w czasie pokoju, jak i wojny, a pomoc obywateli w realizacji tych zadań jest moralną i naturalną powinnością. W warunkach życia codziennego do ochrony ludności, w tym ratownictwa, przeznaczone są etatowe, wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest udzielanie niezbędnej pomocy.

Codzienne wypadki drogowe, kolejowe, awarie sieci elektrycznych, gazowych, wezwania pogotowia ratunkowego nie naruszają i nie zakłócają normalnego, w miarę spokojnego funkcjonowania społeczeństwa, a przeznaczone do ochrony życia i zdrowia służby potrafią zapanować nad sytuacją. Problem ochrony ludności zaczyna się zdecydowanie komplikować, gdy niepożądane zdarzenia zaczynają burzyć porządek dnia codziennego, zostają naruszone i zachwiane podstawowe procesy społeczne, społeczeństwo przestaje normalnie funkcjonować, z obawą oczekując rozwoju wydarzeń. Państwo w takiej sytuacji, musi być szczególnie przygotowane do szybkiego i skutecznego opanowania i zlikwidowania lub zminimalizowania potencjalnego i realnego zagrożenia. Ze względu na wprost nieograniczoną możliwość wystąpienia różnorodnych zagrożeń, związanych zarówno z działaniem sił przyrody, rozwojem cywilizacyjnym oraz zagrożeniem militarnym, do udziału w ochronie ludności muszą zostać powołane różnego rodzaju siły, które będą przejmowały decydującą rolę w zależności od rodzaju zagrożenia. Wszystkie te siły muszą działać w obrębie jednego - sprawnie funkcjonującego systemu, który funkcjonować będzie permanentnie, w czasie pokoju w strukturze organizacyjnej, a w czasie zagrożeń z wojną włącznie będzie rozwijany do pożądanego rozmiaru. Z racji tego, iż coraz bardziej niebezpieczne w skutkach stają się zagrożenia niemilitarne, układ pozamilitarny (cywilny) w okresie pokoju winien przejąć podstawowe funkcje, nie wykluczając oczywiście szerokiej i wielopłaszczyznowej współpracy z siłami zbrojnymi.

Ochrona ludności obejmuje:

zapewnienie stosowania prawa państwowego i międzynarodowego w dziedzinach związanych z ochroną praw człowieka i życia ludzkiego, mienia i dóbr kultury oraz środowiska jego bytowania;

zapewnienie odpowiedniego poziomu gotowości sił i środków ochrony ludności;

reagowanie na zdarzenia dnia codziennego o charakterze nagłym, stanowiące zagrożenie o małym (lokalnym) stopniu intensywności i usuwania ich skutków; zapobiegania sytuacjom o charakterze kryzysowym i przygotowywania się do ich rozwiązywania, poprzez stworzenie społecznie akceptowanych warunków funkcjonowania ludności w czasie kryzysu;

wspieranie operacji pokojowych sił zbrojnych w czasie pokoju, także wspierania międzynarodowych akcji humanitarnych.